از روزگاران گذشته عزاداری‌های مردم ایران در نقاط گوناگون با شیوه‌هایی مختلف انجام می‌پذیرفته است؛ شیوه‌هایی که شاید در بعضی موارد دچار آفات و اشتباهاتی می‌شده است(1) اما در گذر از صافی زمان، همواره ناب‌ترین و البته شرعی‌ترین شیوه‌هایش، از سوی دلباختگان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام ادامه یافته و حفظ شده است.

در این میان حفظ احترام امام حسین علیه‌السلام و خاندان و یاران ایشان در بالاترین درجه از اهمیت قرار داشته و اتفاقات ناگوار نیز هرگز توان کاهش میزان ارادت مسلمانان این سرزمین به محرم و عاشورای حسین‌علیه‌السلام را نداشته است.

اتفاقاتی همچون جلوگیری از عزاداری در دوران پهلوی اول(2)، حمله به عزاداران در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی(3)، رفتارهای توجیه‌ناپذیر بنی‌صدر و گروهک منافقین در عاشورای سال 1359 هجری شمسی(4)، برگزاری کارناوال شادی به بهانه تبلیغات انتخاباتی در سال1376(5) و عاشورای سال 1388 هجری شمسی(6) نیز هرگز نتوانسته‌اند زمینه سست کردن اعتقادات مذهبی مردم ما را در این زمینه فراهم آورند.

شب شام غریبان در تهران

خیابان‌های پایتخت همزمان با شام غریبان حسینی تاریک‌تر و محزون‌تر ازدیگر شب‌های دهه اول ماه محرم است. دیگر خبری از دسته‌های عزاداری پرتعداد در خیابان‌ها نیست و عدد آنها بسیار کاهش یافته است. سقاخانه‌های موقت و ایستگاه صلواتی در بسیاری از خیابان‌ها دیده می‌شود. آلونک‌های کوچک از جنس گِل و آجردر کنار سقاخانه‌ها و ایستگاه‌های صلواتی بنا شده و مردم دسته دسته می‌آیند و شمع روشن می‌کنند.

اما رفتار برخی از افراد در روشن کردن شمع به صورت مختلط (بدون تفکیک بین دختران و پسران) آن هم در شب شام غریبان امام حسین‌علیه‌السلام،  بدعتی آشکار و آفتی واضح در سنت دیرینه عزاداری محسوب می‌شود.

متأسفانه در این بین در کنار چادرهای خیرات چای و در کنار علم‌ها، جایگاهی برای روشن کردن شمع قرار می‌دهند که رفتاری کاملا عوامانه است. در این فضا، رفتار دخترها و پسرها با پوشش و وضعیت‌هایی که گاهی بد و ناهنجار هم هست، باعث تأسف اکثریت مردم عزادار را فراهم می‌سازد. گاهی دیده می‌شود که برخی افراد با رفتارهایی که هیچ رنگ و بویی از حزن و عزاداری ندارد، در مراسم عزای امام حسین‌علیه‌السلام، شمعی روشن می‌کنند و شاد و خندان سوار خودروها می‌شوند و بنای تفرج در شهر را می‌گذارند؛ تفرجی که گاه با گروهی از خودروها انجام می‌شود.

لزوم برخورد با بدعت‌گذاران

ریشه روشن کردن شمع در شام غریبان و یا استفاده از  وسایلی مانند فانوس برای روشن کردن معابر، درحقیقت نوعی یادآوری شام تاریک و بدون روشنایی فرزندان و اهل بیت امام حسین علیه‌السلام است که به‌تدریج تبدیل به نوعی هم‌دردی شده است و اکنون صورتی از شکل‌های متنوع عزاداری در میان اقوام مسلمان است.

هرچند در برخورد با بدعت‌ها باید مراقب بود تا بدبینی میان اقشار مختلف خصوصاً جوانان به‌وجود نیاید اما لزوم برخورد با بدعت‌گذاران و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی برای راهنمایی افراد بی‌اطلاع، موضوعی است که نباید از یاد برود.

سوءاستفاده بعضی افراد و حتی جریانات مسأله‌دار و معاند، موضوعی است که به‌عینه می‌توان در شب شام غریبان اباعبدالله‌الحسین‌علیه‌السلام در نقاط مختلف تهران مشاهده کرد و یقیناً نمی‌توان این موضوع را مشمول بی‌توجهی کرده و آثار زیانبارش را نادیده بگیریم.

در این میان باید به‌خاطر داشته باشیم که لزوم مراجعه به فتواهای علمای اسلام، امری ضروریست و هر نوع برنامه‌ریزی فرهنگی باید با توجه به نظرات تخصصی در حوزه شرع انجام شود.

تجمعات شام غریبان

اصل و اساس فعالیت هیأت‌های مذهبی و عزاداری‌های متمرکز در محرم، بر انجام این سنت حسنه با ساده‌ترین شکل استوار است. مراسمی همچون نخل‌گردانی(7)، تجمع عزاداران در زنجان(8) و موارد پرشمار دیگر از این دست، نمونه‌های بارز عزاداری‌های بی‌تکلف و اثرگذار هستند.

در این میان برخی نقاط شهر تهران که به‌مرور محل تجمع شبه‌عزاداران با رفتارهای نامتعارف شده‌بودند، نخستین گزینه‌ها برای حضور مردمی و اجرای صحیح مراسم عزاداری بوده و هستند.

در این میان می‌توان به میدان مادر(میدان محسنی)(9) در تهران اشاره کرد که شرح اتفاقات رایج در آن طی سال‌های نه‌چندان دور، دل هر مسلمانی را به‌درد آورده و وجهی جدید از مظلومیت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین‌علیه‌السلام را مشخص می‌کند.

این میدان که محل تجمع برخی افراد با پوشش‌های نامتعارف و عموماً خارج از چارچوب اسلام، آن هم در شب شام غریبان شده بود، در شهریور سال 1380 محل تجمع همان افراد شد، در حالی که برای همدردی با کشته‌شدگان حادثه مشکوک 11سپتامبر، به سبک مسیحیان اقدام به روشن کردن شمع و نوشتن پیام‌های تسلیت و هم‌دردی (البته به زبان انگلیسی) کردند!

در این بین تجمعاتی که در میادین مختلف تهران از سوی هیأت‌های عزاداری و با حضور گرم عزاداران امام حسین‌علیه‌السلام برگزار می‌شود، تا حدودی از شدت این رفتارها کاسته است اما کماکان شاهد ادامه برخی حرکات از سوی افراد ناآگاه در شهر تهران و بعضی دیگر از شهرهای بزرگ کشور هستیم.

باید توجه نمود حل این معضل فرهنگی امری است که با اقدامات سلبی چندان توفیقی نخواهد داشت و لازم است با اقدامات فرهنگی، آگاه سازی و آماده سازی زمینه فعالیت های سازنده و مثبت، فضای شکل گیری اعمال هنجارشکن بوجود نیاید.

اینکه درآمدشان از مداحی کردن آنقدرها هست که برای کسب درآمد نیازی به کاری غیر از مداحی ندارند. قضاوتی که نه می توان آن را تایید کرد و نه تکذیب. اگر برخی مداحان دریافت وجوه سنگین برای روضه خوانی و مداحی را رد نمی کنند در عوض نمونه های زیادی در سراسر کشور وجود داردند که به این کار عشق دارند و برایشان اصل نوکری مهم است به هر حال. مداح ها، جدای از وقتی که برای مجالس شان می گذارند، خارج از فضای حسینیه و هیئت، هر کدام برای خودشان کسب و کار دارند، کسب و کارهایی که در این گزارش به آنها پرداخته ایم.
 
1- منصور ارضی
 
مشغول چه کاری است: در بازار پارچه فروش ها حجره دارد
 
منصور ارضی که سال ها است بسیاری از عزاداران با صدای او عجین شده اند علاوه بر اینکه مداح و روضه خوان صنف لباس فروش هاست، در کسب و کار هم اهل همین صنف است. در بازار پارچه فروش ها حجره دارد و اینطور که شنیده می شود، ابوالفضل بختیاری (داماش) که او هم از مداحان کشور است، علاوه بر کارهای خودش، کمک دست پدرزن در این کار هم هست.
 
منصور ارضی بی تردید سیاسی ترین مداح کشور است و پامنبری هایش کمتر جلسه ای را به خاطر دارند که «حاجی» وسط روضه، گریزی هم به اتفاقات سیاسی کشور نزده باشد. اظهارات تند او علیه دولت خاتمی در طول هشت سال دولت اصلاحات، حمله به قالیباف و تشبیه او به عمر سعد، حملات تند او به اطرافیان محمود احمدی نژاد، طلب مرگ برای چهره های سیاسی (که اجالتا هاشمی رفسنجانی آخرین شان بوده) از جمله اظهارات جنجال برانگیز این مداح سرشناس کشور در طول سال های روضه خوانی اش بوده است.

2- سعید حدادیان
 
مشغول چه کاری است: در دانشگاه مشغول است
 
سیاسی ترین مداح کشور (طبعا پس از منصور ارضی) در یکی از سیاسی ترین دانشگاه های کشور مشغول به کار است. سعید حدادیان که به اظهارنظرهای بعضا تند و سیاسی در جلسات روضه خوانی اش شهره است، خارج از حسینه و هیئت، در نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه تهران کار می کند و البته در همین دانشگاه هم برخی دروس مرتبط با معارف را تدریس می کند.
 
حدادیان معمولا به خاطر اظهارنظرهای خاص خود پای ثابت رسانه های سیاسی است و در دولت محمود احمدی نژاد و با شکایت رحیم مشایی و دولت دهم، پایش به دادگاه هم باز شد. دولتی که البته از اظهارنظرها و موضع گیری های سیاسی مداح ها به ویژه سعید حدادیان و منصور ارضی بیشترین استفاده را در ایام انتخابات برد و نهایتا کارشان به جایی رسید که این مداح، مشایی را عورت احمدی نژاد توصیف کرد.

3- محمود کریمی
 
مشغول چه کاری است: سفال و بازار سنگ
 
چهره شماره یک این روزهای هیئت های مذهبی، یکی از چهره های بازار سنگ هم هست. محمود کریمی که خودش می گوید «از خردسالی روی پای مرحوم کافی نشسته و روضه خوانده» در هیئت محمد طاهری و در کنار این مداح مشهور تهران معروف شد.
 
اولین مداحی ها با سبک «دو نفره» را هم تقریبا همین دو مداح در یکی از مجالس محمد طاهری باب کردند، سبکی که حالا اکثر جلسات مذهبی را درنوردیده و بچه هیئتی ها و البته آنهایی که شاید فقط محرم ها پایشان به هیئت ها باز می شود با مدل های دیگرش کمتر حال می کنند، سبک و سیاق دو نفره ای که بعدها توسط دیگر مداحان نوظهور تقلید شد و نهایتا «حوسین حوسین» معروف (حسین حسین سابق!) را به وجود آورد، رویه ای که انتقادب رخی مراجع تقلید را هم به دنبال داشته است.
 
از اینها که بگذریم، کریمی گویا در بازار سنگ مشغولیت دارد و خودش هم گفته «در کار سفال هستم، تولید سفال و آجر». محمود کریمی پیش از اینکه در مداحی چهره شود، بنایی و نجاری و کارگری را هم تجربه کرده است.
 
حالا اما «حاج محمود» در میان جوانان زیادی محبوب است و چهره های سرشناس سیاسی هم پامنبری هایش هستند. او نیز از بزرگانی است که کسب درآمد مداحان از مداحی را شایعه محض می داند.

4- عبدالرضا هلالی
 
مشغول چه کاری است: تجارت چوب
 
از وقتی که رضا هلالی شیوه ای جدید در سینه زنی را باب کرد و حاج منصور ارضی از او تعریف کرد شاید ده سالی می گذرد. رضا هلالی از پرحاشیه ترین مداحان است و البته بخشی از حاشیه هایش را باید پای خصلت های «مردم و جماعتی» نوشت که از سرک کشیدن به زندگی خصوصی خلق الله لذت می برند که گویی این کار، کسب و کارشان است. فرقی هم نمی کند طرف بازیگر سینما و تلویزیون باشد یا خواننده و مداح.
 
هلالی هم چند سال پیش، چوب همین جماعت را خورد و آنچه در حریم خصوصی اش گذشته بود، سر از یک گوشی موبایل و نهایتا شبکه بلوتوث درآورد. هلالی که رشته حقوق را در مقطع کاردانی دنبال می کرد مثل بسیاری از هم صنفانش در عرصه مداحی، درس را نیمه تمام گذاشت و بیشتر وقتش را به مداحی اختصاص داد. بعدها و با چهره شدن در این عرصه، کمی اوضاعش بهتر شدو حالا هم در حوالی میدان گمرک به تجارت چوب در حجره شخصی اش مشغول است. گویا در این تجارت با حیدر توکل از دیگر مداحان تهران شریک است و با هم در کار خرید و فروش چوب مشغول هستند.

5- جواد مقدم
 
مشغول چه کاری است: تذهیب
 
جواد مقدم از نسل جدید مداحانی است که به خاطر استفاده از سبک و خواندن آهنگ هایی عجیب و غریب به سرعت چهره شد. وقتی می گوییم «آهنگ های عجیب و غریب» درباره زمانی صحبت می کنیم که گوش خلق الله به این مدل خواندن های امروزی عادت نکرده بود و حساسیتش به چنین بدعت هایی را از دست نداده بود.
 
آهنگ ها و سبک هایی که باعث شد پای «بزرگترها» و به قول قدیمی ها «پیرغلامان» از هیئت ها بریده شود و جای آنها را جوانانی پر کنند که با سبک های «پاپ گونه» بیشتر حال می کنند و در تمام طول عزاداری و سینه زنی لحظه ای هم یک جا بند نمی شوند و دائم هروله می کنند.
 
جواد مقدم که برخی طرفدارانش او را مداح – هنرمند توصیف می کنند، خارج از هیئت هم به کار هنر مشغول است. او از معدود مداحان تحصیلکرده است و در دانشگاه آزاد، «هنر» خوانده. الان هم به کار تهذیب مشغول است و کارگاهی هم برای همین کار دارد. مقدم گاهی اوقات، کارهای تهذیبش را در برخی نمایشگاه ها به نمایش می گذارد و در کسب و کار با محصولات هنری اش هم مثل مداحی اش جدی است.

6- حسین سازور
 
مشغول چه کاری است: ساخت و ساز
 
حسین سازور از شاگردان منصور ارضی و از مداحان قدیمی کشور است. محمود کریمی، دیگر مداح سرشناس کشور در یکی از مصاحبه هایش در پاسخ به شایعه دریافت مبالغ نجومی از سوی برخی مداحان سرشناس، این موضوعرا شایعه خواندو گفت هر کدام از مداح ها برای خودشان کسب و کار دارند. او برای مثال به محمد طاهری اشاره کرد که دفتر فرهنگی دارد و البته از حسین سازور هم نام برد و گفت در کار «ساخت و ساز» است.

رزمنده ای كـه در فـضای سایبر می جنـگی بـرای فـشردن كلیدهای كامپیوتر وضـو بگیر و بـا نیـت قربه الی الله مطلب بنویس.بدانكه تو مصداق و مارَمَیت اِذ رَمَیت ... هستی .تو در شبهای تـاریك جبهه سایبری از میدان مین گناه عبور میكنی مراقب باش،به شهدا تمسك كن بصیرتت را بالا ببر كه تركش نخوری...رابطه خودت را با خدا زیاد كن...با اهل بیت یكی شو و در این راه گوش به فرمان آنها باش.

 بیایید هم ناله با امام زمان برای مادرمان سوگواری کنیم مراسم عزاداری به مدت 3 شب از تاریخ23 فروردین ماه لغایت25فروردین ماه با مداحی آقای مهدی مظفری و سخنرانی حاج آقای ناصر

مکان:مسجد غریبیه ی زنجان  پایگاه 37 ثارالله زنجان

زمان شروع مراسم:ساعت 21

بعضی‏ها می‏گویند: این هیأت‏ها، ساخته و پرداخته‌ی دست صوفیه است. بعضی آن را به صفویّه نسبت می‏دهند؛ یعنی فرهنگ تشیع صفوى؛ ولی بنده ریشه تاریخی آن را از زمان رسول خدا(ص) می‏دانم.
هر تشکّل اجتماعی در سینه‌ی تاریخ، نسبت به کثرت جامعه و فرهنگ مردم، تغییر و تحول پیدا می‏کند. حج‏های امسال را ببینید، با حج‏های چهار - پنج قرن پیش تفاوت بسیار دارد؛ البته یک حقیقت اصلی دارد، ولی شکل آن تغییر می‏کند.
من ریشه‌ی هیأت‏ها را در صفویّه یا زمان حضرت آیت الله بروجردی می‏دانم؛ بلکه ریشه آن را در زمان شهادت حمزه سیّدالشهدا می‏بینم که وقتی به شهادت رسید، پیامبر اسلام وقتی به مدینه آمدند مشاهده نمودند که همه برای کشتگان خود گریه می‏کردند، فرمودند: کسی برای عمویم «حمزه» گریه نمی‏کند؟ و از آن به بعد، رسم شد در مدینه هر که می‏خواست برای شهید خودش عزاداری کند، ابتدا سر قبر حمزه می‏رفت و بعد برای شهید خودش عزاداری می‏کرد. این رسم که برای یک شهیدِ محور، در شهر، در حضور رسول خدا و با اشاره‌ی ایشان، ابتدا عزاداری شود و بعداً به موضوعات شخصی خود پرداخته شود، از زمان رسول خدا صورت گرفته است. این ریشه‌ی تشکیل هیأت است.
اوّلین هیأت به صورت رسمى، بعد از رحلت حضرت رسول(ص) شکل گرفته که حضرت فاطمه(س) به طور مرتب و هفتگى، همراه حسن علیه‌السلام و حسین علیه‌السلام بر سر قبر شهدا می‏رفتند و آنجا برنامه‌ی مرثیه و گریه داشتند.
می‏رسیم به زمان حضرت علی‏(ع) که وقتی از زمین کربلا می‏گذشتند، مراسم عزاداری و نوحه خوانی داشتند. در زمان حضرت رسول(ص) نیز هنگام تولد امام حسین گریه کردند. در زمان خود امام حسین‏(ع) شعرهایی که باقی مانده، بر این مفهوم دلالت دارد. وقتی حضرت به شهادت می‏رسند اشعاری که وجود دارد:
«شیعتی مهما شربتم ماء غدب فاذکرونی
و سمعتم بغریب او شهید فاندبونی»
که روایتی است که حضرت سکینه(س) از حلقوم بریده‌ی ابا عبدالله الحسین نقل می‏کنند و برخی از علمای بزرگ آن را توثیق کرده‏اند. در این‏جا حضرت می‏فرمایند برای هر شهید و غریبی خواستید گریه کنید اول مرا یاد کنید.
می‏آییم جلوتر، می‏رسیم به زمان امام سجاد، امام‏(ع) روایت هست تا آخر عمرشان، هر بار که غذا خوردند، یک بار قبلش برای امام حسین گریه کردند. می‏رسد به امام باقر و امام صادق علیه‌السلام که روضه‌خوان‌ها را دعوت می‏کردند، مداحان را دعوت می‏کردند، و در موردی به یکی از ذاکران هر چه طلا در منزل بود اهدا کردند. این‏که خانواده‌ی خود را جمع می‏کردند، جلسه تشکیل می‏دادند و در آن می‏فرمودند که شعر برای اباعبداللّه الحسین بگویید، چرا؟ چون به قول مقام معظم رهبرى: «هیچ پیامی جز در قالب هنر جاودانه نمی‏ماند.»
حضرت به کسی که یک بیت شعر، برای امام حسین(ع) می‏گفت یا می‏خواند، پول وحتّی به او وعده بهشت می‏دادند.
امام باقر(ع)، پول می‏دهند برای عزاداری کردن بعد از خودشان، که بعد از من تا ده سال برای من در «منی» روضه خوانی کند. در امامان بعدی هم این سنّت حسنه باقی ماند. در جامعه‌ی کوچک، مجلسی در حد 20 نفر در حضور امام صادق(ع) برگزار می‏شد و هنگامی که جامعه‌ی بزرگ شد این تشکل‏ها و هیأت‏ها ایجاد می‏گردید. بزرگ شدن جامعه‌ی شیعى، هیچ چیزی را تغییر نداده است و فقط هیئآت را گسترش داده است. در این‏جا لازم است نکته‏ای را تذکر دهم، خیلی‏ها وقتی به مقوله‌ی عزاداری امام حسین(ع) می‏رسند اول می‏روند سراغ نکته‏ها و وجوه منفی آن!. مگر تا به حال از قرآن علیه اهل‌بیت(ع) در تاریخ استفاده نشده است؟ نمونه‌ی آن این‏که، از قرآن استفاده کردند و گفتند که قتل حضرت علی(ع) واجب است. آیا این درست است که هنوز فردی که قرآن را باز نکرده، به او بگوییم مواظب باش مرتکب قتل حضرت علی(ع) نشوى؟ یا به حافظ قرآن بگوییم مواظب باش مانند خوارج نهروان نشوى؟ خوب است در رسانه‏ها که جوان‌ها را برای حفظ قرآن تشویق می‏کنند مرتب این گونه مسائل را ذکر کرد؟ در تاریخْ بیشتر از قرآن سوء استفاده شده تا اهل‌بیت و اهل‌بیت‏(ع) بیشتر حافظ و مدافع قرآن بوده‏اند و جلوی سوء استفاده را گرفته‏اند.
من نمی‏دانم چرا هر که به مقوله، عزاداری امام حسین(ع) می‏خواهد بپردازد از تخویف و تحقیر شروع می‏کند؟
آیا هیأت‏های مذهبی بیشتر آسیب دارند یا حوزه‏های علمیه؟ مسلّم است که حوزه‌های علمیه.
حضرت امام(ره) می‏فرمایند: اسلام از هیچ چیز به اندازه دانشگاه و فیضیه لطمه نخورده است. همین حوزه و فیضیه، را ما چقدر تقدیر می‏کنیم و می‏دانیم آفاتی دارد و باید آنها را بر طرف کرد. ولی فرهنگ برخورد با آن کاملاً محترمانه است. اما وقتی به هیأت رسیدیم، اول بر سرش می‏کوبیم و بعد فوایدش را ذکر می‏کنیم. به هر حال در بحث تاریخى، شما اهتمام اهل‌بیت را به هیئآت، شاهد هستید.

تعریف هیأت‌ها به گونه‌ای که هستند و تعریف آنها به گونه‌ای که باید باشند. ما جمع بین این دو تعریف را آورده‏ایم. البته این تعریف مقداری طولانی است. هیأت یعنی تجمعی از مؤمنان که برای تعظیم شعایر الهی و احیای امر اهل‌بیت‏(ع)، ـ نام و یاد و سیره و روش اهل‌بیت‌ ـ در جامعه و تعلیم و تربیت دینی و اخلاقی خود، به برگزاری متناوب جلسات مذهبى، شامل قرائت قرآن، سخنرانی دینی و ذکر توسّل اهل‌بیت عصمت و طهارت با محوریت عزاداری امام حسین(ع) اقدام می‏کنند. در تعریفی که ما از هیأت ارائه می‏دهیم چند مورد را خارج می‏کنیم: اگر هیأتى، قرائت قرآن نداشت، این هیأت، هیأت کاملی نیست. وقتی هیأت هست، ذکر هست، چرا ذکر قرآن نباشد؟! اگر جلسه‌ی تجویدی باشد و تفسیری هم بگویند، این هم هیأت نیست؛ این جلسه یک کار تخصصی است و با برخورد کردن با قرآن به عنوان ذکر، تفاوت دارد. .